segunda-feira, maio 17, 2010

Ami tenke kuda ai-mate atu proteje ai-laran Timor nian

 To'os nain sira bele kuda ai atu fa'an ai. Iha Timor Leste ami bele hetan ai folin todan hanessan ai hosi ai kameli (Santalum álbum), ai na (Pterocarpus indicus), ai besi (Intsia bijuga), ai teka (Tectona grandis) ka mahoni (Swietenia macrophylla) . Ema bele kuda ai ne’e atu halo meza, kadeira, armariu, odamatan etc… Nune’e Timor Leste bele exporta liu no fo serbisu ba barak badain-ai sira.

Os agricultores podem cultivar árvores para venderem a madeira. Em Timor Leste podemos encontrar árvores de madeira preciosa como o sândalo, o mogno, a teca, o pau rosa ou o pau ferro. As pessoas podem cultivar estas árvores para fazerem mesas, cadeiras, armários, portas e outras peças que o país pode exportar para aumentar as receitas da economia e os empregos.


Agricultores de  Oekusse abrem regos para plantarem árvores florestais com uma charrua de discos
(Foto do Eng. Pedro Mesquita)


Maibe ema iha Timor Leste kuran mós ai ba sunu atu te’in han. Iha Europa ema la uza ai-mate tamba hotu ema bele sosa fogaun ho gás ka electricidade. Iha Timor Leste governu bele fo ema hotu fogaun ho mina rai atu proteje ai laran. Bainhira populasaun haboot se la iha fogaun sira Ita sei lakon ai laran…Nune’e Ita tenke kuda mós ai ba sunu. Liurai iha Knua sira bele arranja rai fatin atu kuda ai ne’e ba ema hotu.

Mas Timor Leste também precisa de cultivar árvores de lenha para cozinha, pois a população não pára de aumentar e a floresta nacional corre grandes riscos. O governo poderia oferecer às familias fogões a petróleo, o que aliviaria bastante as pressões sobre a floresta. Mas para já é preciso aumentar rapidamente o cultivo de árvores para lenha de cozinha em cada aldeia. Junta-se uma lista de espécies especialmente adequadas para este objectivo.

Madeira à venda na estrada Dili-Baucau junto a akadirum e eucaliptos


Balu ai atu kuda ba sunu segundo Programa Agrícola Regional para o Pacífico:



Adenanthera pavonia

Alphitonia zizyphoides

Bischofia javanica

Calliandra spp.

Cassia siamea

Casuarina spp. (ai-kakeu)

Citharexylum spinosum

Eucalyptus alba (ai-bubur)

Eucalyptus urophylla (ai-ru)

Gliricidia sepium

Leucaena spp. (ai-kafé)

Mangifera indica (mangueira, has timor)

Parinari inslarum

Pometia pinata (ai-maras)

Psidium guajava (guyaba)


                         Madeira à venda na estrada para Kelikai (com o Matebiam ao fundo)

Ai kafé: uma excelente árvore para lenha


Ai bubur ou palavão: um eucalipto muito usado para lenha. A Cooperativa Café Timor em Comoro já faz a sua reprodução em massa.

Habitantes de Oekusse obtêm lenha de ai-bubur (Eucalyptus alba)
(Foto do Eng. Pedro Mesquita)


Nenhum comentário: